مرتبه معرفت در بیان فیاض لاهیجی
هو
حکیم غیر عامل ، سلوک راه ظاهر تنها کرده ، و در راه باطن قدمی نپیموده ، چه نتیجهٔ پیمودن راه باطن رسیدن است به خدا و رسیدن به خدا ممکن نیست مگر به مجرد شدنِ بالفعل و وارستن از قید جسم بالکلیه ، چه با جسم و تعلق با جسم به خدائی که نه جسم است و نه متعلق به جسم ، نتوان رسید. و نفس تا مهذب نشود علاقه اش لامحاله با جسم باقی است و آن هر آینه کُندهٔ پای اوست و از پای کنده دار ، راه پیمائی نیاید ، پس تا علاقهٔ جسم باقی است از خدا محروم باشد. و تهذیب نفس به تهذیب اخلاق اوست که موجب قطع علاقه اوست از جسم.
مرتبه معرفت بالاتر از مرتبهٔ حکمت است و مطلب عرفاء عزیزتر [است] از مطلب حکماء ؛ چه مطلب حکماء قطع تعلق نفس ناطقه است از جسمانیت و پیوستن به ملأ اعلی و عالم مجردات ، و مطلب عرفاء قطع نظر از جمیع ماسوی و تحصیل مقام فناء و پیسوتن به عالم بقاء [است]. و مطلب حکماء و عرفاء هر دو بالاتر است از مطلب زهاد و عباد ، چه مطلب زهاد و عباد گذشتن از جسمانیات نیز نیست ؛ بلکه گذشت است از لذات جسمانیهٔ دنیویهٔ فانیهٔ و توقع لذت جسمانیهٔ اخرویهٔ باقیه.
حکیم متأله شیعی ملاعبدالرزاق فیاض لاهیجی
گوهر مراد صفحه ۶۸۴
