ذکر حمایلی و هیکلی

فائدة در بیان طرق ذکر خفی که قلبی نیز گویند در کلمهٔ توحید

 

بدانکه از مشایخ طریقت در این خصوص چند نوع منقول است:
اول ، آنست که ذاکر از ناف تا حلق خود را قطرِ دایره‌ای فرض کند که دو پهلوی ذاکر از طرفین ، قوسین آن دایره باشد. و قصد کلمهٔ طبیبهٔ لا اله الا الله کند به این نحو که از ناف شروع کرده ، لا اله را بر قوس طرفین که تعلق به نفس او دارد منطبق گرداند ، تا نفیِ آن به قطع تعلق ذاکر از مشتهیات و مألوفات نفس راجع شود. و الا الله را از ابتدای حلق فرود آورده بر قوس یسار منطبق سازد‌. و باید نَفَس را حَبس کند به قدر وسع و به قوت ادا کند چنانکه دل متأثّر شود. منظور اثبات وحدانیت و انحصار مطلوبیت در ذات احدیت باشد. این ذکر را بعضی با حرکت سر و بدن قرب به هیئت دایرهٔ محسوسه ادا می‌کنند و بعضی به تصور حرکت اکتفا می‌کنند و این طریقه مشایخ نقشبندیه است. و این ذکر را حمایلی و هیکلی گویند.

 

ملا احمد نراقی
خزائن ، صفحه ۳۳۳

 

 

مدار وصول بر ذکر است

از ذکر گفتن چاره نیست با این هرچه جمع شود دولت است ، مدار وصول بر ذکر نهاده اند چیزهای دیگر در رنگ ثمرات و نتایج ذکراند.

 

مکتوبات ربانی ، دفتر سوم ، مکتوب ۱۲

تبدیل ذکر لسانی به قلبی

هو

 

ذکر دائم ابتدا به صورت لسانی با ذکر لسان ادامه دارد ، تا آنکه به ذکر قلبی تبدیل شود. نشانهٔ این حالت این است که هروقت در خواب است یا بیدار احساس می کند که قلب او در حال ذکر است بدون مشارکت زبان، در این حالت الهام الله تعالی را به گوش دل می شنود و بوهای خوش ولایت الله تعالی را با شم قلبی حس می کند و حلاوت طعام الله را با ذوق قلبی می چشد و اسرار عالم غیب و شهادت در مرآت قلبی او با صورت مناسب نمایان می شود، و محاسبه گر نفس خود می شود، و برای او صراط المستقیم و حقیقت شهود قلبی آشکار می شود، و آن را با چشم قلب می بیند، و آن ولایت علویه است که از آن در نزد عرفاء الهیین به عشق الهی تعبیر می شود، در این حالت حجة الله را می شناسد و به سرزمین او می رسد که تعبیر به جابلقاء و جابرصاء می شود.

 

میرزا ابوالقاسم راز شیرازی

رساله زادالمسافرین صفحه ۱۱۰

مرتبه‌ طی اللسانی

هو

 

[اولیاء الله] که به خواندن ذکر و دعایی خاص و یا سوره های مخصوصی از قرآن کریم مداومت دارند ، به تدریج به مرتبهٔ "طی اللسانی" نایل می آیند و در فاصلهٔ زمانی بسیار کوتاهی توفیق خواندن اذکار و یا تلاوت آیاتی از قرآن را پیدا می کنند که معمولا به چندین ساعت وقت نیاز دارد. با طی اللسان نیز می توان اذکار و ادعیهٔ بسیار وقت گیری را در زمانی کوتاه به پایان برد ، و این مرتبهٔ والایی است که عارفان بسیار راه رفته و وارسته غالباً از آن برخوردارند.

 

نه نقل از سید عبدالکریم کشمیری

در محضر لاهوتیان جلد ۲ صفحه ۳۰۴

خصایص نزول ولایت

هو

وقتی که باب ولایت بر فقیر مفتوح گردید ، ملائکه نزول می کردند و به ذکر انا انزلناه مشغول بودند ، یافتم که این سوره از خصایص نزول ولایت است.

راز شیرازی

قوائم الانوار و طوالع الاسرار

ذکر تحقیقی و ذکر تقلیدی

هو

بدانکه ذکر بر دو نوع است تقلیدی ، که از راه شنیدن از دیگران می رسد و چندان بر دل کارگر نیاید همچنانکه تخم ناپرورده نارسیده که در زمین اندازند نروید. و ذکر تحقیقی ، آنست که به تصرف تلقین صاحب ولایت در زمین مستعد دل مرید افتد. و ذکری که صاحب ولایت تلقین کند ثمره شجره ولایت اوست ، که او هم تخم ذکر به تلقین صاحب ولایتی گرفته است ، و در زمین دل به آب مدد ولایت پیر و آفتاب همت او پرورش داده تا آن تخم برسته. چون تخم ذکر پرورده ولایت باشد ، و زمین دل شیار کرده ارادت بُوَد و از گیاه طبیعت به داس طریقت پاک کرده و از آفتاب اخلاص و آب همت پیر تربیت یابد سبزه ایمان حقیقی زود بروید و روز به روز در تزاید باشد ، تا نهال احسان گردد ، و به تربیت شجره عرفان شود.

شیخ نجم الدین رازی
مرصادالعباد

ذکر خدا

هو

بدانکه بعد از محبت ، ذکر خدای تعالی شأنه اعظم اسباب سلوک بسوی خدا است و در تقویت پیوند ولایت بی نظیر و در خشکانیدن شاخه های شجره ی تلخ وجود بی مانند است و در نفی هواهای نفسانی که بت های نفس اند شبیه ندارد.

ولایت نامه 

ملا سلطان محمد سلطان علیشاه

روزن دل به ملکوت

هو

غزالی گوید ：

گمان مبر که روزن دل به ملکوت ، بی خواب و بی مرگ مشاهده نگردد ، که اینچنین نیست ، بلکه اگر در بیداری کسی خویشتن را ریاضت کند و دل را از دست غضب و شهوت و اخلاق بد و بایست این جهان بیرون کند ، و جای خالی بنشیند و چشم فراز کند و حواس معطل کند و دل را با عالم ملکوت مناسبت دهد ، بدانکه الله الله پیوسته گوید ، به دل _نه به زبان_ تا چنان شود که از خویشتن بی خبر شود و از همه عالم بی خبر شود و از هیچ چیز خبر ندارد مگر از خدای عز وجل ؛  چون چنین شود اگر در بیداری بود آن روزن گشوده شود و آنچه در خواب ببینند دیگران ، وی در بیداری بیند و ارواح فرشتگان در صورت های نیکو وی را پدیدار آید و پیمبران مشاهده کرده ، از ایشان فایده ها برد و مدد ها گیرد و ملکوت آسمان و زمین را به وی نمایند و کسی را که این راه بر او گشوده شود ، عظمت ها مشاهده کند که در وصف نگنجد.

کیمیای سعادت

دستورالعملی از شیخ محی الدین عربی

از شیخ محی الدین عربی نقل است:

کسی که «بسم الله الرحمن
الرحیم» را به عدد قوای ظاهرش که (۷۸۶) بار است تلاوت کند ، و بعد از آن بر نبی مکرم اسلام و آل او (۱۳۲) مرتبه صلوات بفرستد ، او چیزی از خدا نمی­ خواهد ، جز آن که خداوند به او می­ بخشد .

رساله الدُّرالمَکنُون والجوهرالمَصون فی علم حروف

دستور میر سید علی همدانی جهت ورود در وادی عرفان

میر سید علی همدانی گوید：

جهت ورود به وادی سیر و سلوک و عرفان چون سپیده بدمد ، دو رکعت نماز سنت بجای آورد و چون سلام دهد این تسبیح را صد مرتبه بخواند ：

( سبحان الله العظیم و بحمده استغفرالله )

در آن وقت که به سراندیب به زیارت مقام حضرت آدم رفتم چون نزدیک قدمگاه رسیدم در سحرگاه واقعه عظیم دیده شد که جمعی از مشایخ کبار به دیدن این درویش آمدند. یکی از آن جمله شیخ نجم الدین کبری بود و در آن حالت از شیخ سؤال کردم که از اذکار کدام فاضل تر است ؟

فرمود：

آن عظمتی که در خواندن این تسبیح یافتم در هیچکدام نیافتم ، پس این اوراد فتحیه از برکات یکهزار و چهارصد ولی نصیب یابد.

مشارق الازواق

ذکر قلبی در بیان استاد علامه حسن زاده آملی

سالکان طریق حق ، حرم الهى را حفظ مى ‏کنند و غیر خدا را راه نمى ‏دهند و دائما ذاکر حق هستند و لذا به جایى مى ‏رسند که ذکر قلبى خود را مى شنوند.

قلب نیز گاهى به «لاإله الا الله» و گاهى به «یا حى یا قیوم یا من لا اله الا انت» و امثال آن ذاکر است و آقایان اهل سیر و سلوک بسیار مجرب دانند که این ذکر شریف خیلى در بیدارى قلب اثر دارد.

منتهى باید «اکثار» باشد نه امروز باشد و فردا از یاد برود بلکه باید دنبال کرد تا به نتیجه رسید که: «إن الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکة ...»
اکثار ذکر «یا حى یا قیوم یا من لا إله الا أنت» موجب حیات قلب و بیدارى آن است و بسیار مجرب است.

__________________

دروس شرح فصوص الحکم قیصری صفحه 146