علوم لطیف و ظریف

هو 

شیخ ابوبکر کلاذی در خلاصه ی شرح تعرف می فرمایند：

عارف برای آنکه به این دسته از علوم لطیف و ظریف دست یابد ، باید دانش هایی را فرا گیرد.ترتیب این دانش ها از علم توحید آغاز شده و عارف بعد از این باید علم شریعت را نیک بداند و به کار بندد. علم حکمت که شناختن نفس است ، بعد از این قرار می گیرد. علم خواطر در ادامه و علم مشاهدات و مکاشفات در پایان قرار می گیرند. مشاهدات دل و مکاشفات سر ، عارف را به مقام فنا و استهلاک رسانده ، و دل و قلب تا به این مقام نرسد سوختن ندارد ، و آنگاه که قلب عارف به مقام شهود حق نایل شد ، به تحریر [آزاد شدن] و دهشت افتاده و در این حالت از هیچ پیشامد دیگری او را خبر نباشد. و به عبارت دیگر مشاهدات و تجارب به وصف نیایند و توصیف ناپذیرند. مشهود بدین معناست که عارف آنچه ببیند به خدا ببیند نه با چشم خویش ، مشهود اگر غالب شود ، هرکجا نگرد او را بیند و هر چه شنود و هرچه گوید با او گوید.